Μεταφράζοντας τη Λυσιστράτη τον 21ο αιώνα: Θεωρητικός στοχασμός, μεθοδολογική προσέγγιση, πρακτική εφαρμογή

Ο θεωρητικός προβληματισμός που συνοδεύει τη μετάφραση του αρχαίου ελληνικού δράματος συγκροτεί εδώ και πολλές δεκαετίες πεδίο δημιουργικής αντιπαράθεσης μεταξύ κλασικών, μεταφραστικών και παραστασιακών σπουδών σε διεθνές επίπεδο. Πολλώ δε μάλλον και ειδικότερα έχει απασχολήσει τη διεπιστημονική έρευνα η μετάφραση της αττικής κωμωδίας, ενός πολυδιάστατου δραματικού είδους, στο οποίο συνυπάρχουν ετερόκλητα στοιχεία. Συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών η «κλασικότητα», το γεγονός δηλαδή ότι η αττική κωμική παρακαταθήκη αποτελεί σημαντικό μέρος της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, η κωμικότητα, το χιούμορ και το γέλιο που συνιστούν αμετακίνητο στόχο της κωμωδίας στο σύνολο της γενεαλογίας της, το κυρίαρχο στοιχείο της ιστορικής επικαιρότητας και κοινωνικοπολιτικής κριτικής, η ποιητικότητα, τουτέστιν η λογοτεχνική και αισθητική ποιότητα της στιχουργίας και, φυσικά, η θεατρικότητα/παραστατικότητα του είδους, το οποίο είναι φύσει προορισμένο για να δοκιμάζεται και να προσλαμβάνεται επί σκηνής.
Στον αντίποδα του ως άνω εκτενούς και παραγωγικού διεθνούς διαλόγου, παρατηρείται ότι το αντίστοιχο ζήτημα της ενδογλωσσικής μετάφρασης (εκτός του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος) της αριστοφανικής κωμωδίας δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς στην ελληνική βιβλιογραφία. Κατά τη μεταφορά ενός κειμένου, από την αρχαία στη νέα ελληνική, τα προαναφερθέντα σημεία αιχμής περιπλέκονται ακόμη περισσότερο. Άλλωστε μία σύγχρονη, ελληνική μετάφραση της Λυσιστράτης, με την οποία θα ασχοληθούμε στην ανακοίνωσή μας, καλείται να μεταφέρει όχι μόνο το «νόημα» των στίχων ή ακόμη και τις «προθέσεις» του ποιητή τους, αλλά και να αναδείξει ένα σύνθετο πλέγμα κοινών γλωσσικών και πολιτισμικών αξιών, καθώς και ένα αναγνωρίσιμο μέσα στους αιώνες πλαίσιο σκηνικής και κωμικής δράσης.
Επιπροσθέτως, αξίζει να παρατηρηθεί ότι η μεταφραστική παράδοση της αττικής κωμωδίας παραμένει μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα τουλάχιστον, αυστηρά ανδροκρατούμενη‧ ο εκφερόμενος από τη Λυσιστράτη και τις συντρόφισσές τις λόγος έχει αντηχήσει μέσα στις δεκαετίες σεμνότυφος, ιδιωματικός, λυρικός, αθυρόστομος, επιθεωρησιακός, πολιτικώς ορθός, πάντα όμως πατριαρχικός.
Εισβάλλοντας, επομένως, σε ένα ανδρικό άβατο, θα επιχειρήσουμε στην προτεινόμενη ανακοίνωση να αναδείξουμε τη γλωσσική και εν δυνάμει σκηνική αναμέτρησή μας με την αριστοφανική Λυσιστράτη, το πιο θηλυκό ίσως έργο του αρχαίου κωμωδιογράφου. Στο παραπάνω πλαίσιο, θα συζητήσουμε τις μεταφραστικές αρχές και τη μέθοδο εργασίας που εφαρμόσαμε στη δική μας προσέγγιση. Επιπλέον, θα εμβαθύνουμε στις περίπλοκες διαστάσεις ενός διπλού μεταφραστικού εγχειρήματος στην ελληνική γλώσσα, το οποίο συνίσταται στην κατ’ αντιπαραβολή «διπλή» μετάφραση της αρχαίας κωμωδίας, αφενός κατά λέξη-πιστά, αφετέρου πιο ελεύθερα-θεατρικά. Τέλος, θα αφηγηθούμε τις περιπέτειες μιας μετάφρασης με άμεσο προορισμό το σκηνικό ανέβασμα και άδοξη κατάληξη τον αποθηκευτικό χώρο των υπολογιστών μας.